«Ο Δημήτρης Μωραΐτης έγραψε: “24 ώρες χωρίς νερό και χωρίς φαΐ, μόνο μυρίζοντας το γιασεμί”»  Αυτό παραθέτει στο βιβλίο επισκεπτών ένας μαθητής που βρέθηκε πρόσφατα στον χώρο ιστορικής μνήμης στην πλατεία Κοραή στον αριθμό 4, εκεί όπου στην Κατοχή στεγαζόταν η Κομαντατούρ και 6 μέτρα κάτω από τη γη, στα υπόγειά της, βρέθηκαν κρατούμενοι πολλοί Αθηναίοι, ακόμη και παιδιά 14 χρόνων.

Μπορεί να βρίσκεται κυριολεκτικά στα πόδια μας, ακριβώς έξω από τον σταθμό του μετρό στο Πανεπιστήμιο, αλλά δύσκολα κατεβαίνει κανείς τα σκαλιά για να τον επισκεφτεί.

Την ίδια δυσκολία είχαν ακόμη και όσοι κρατήθηκαν εκεί που δεν θέλησαν να καταγραφούν επωνύμως οι μαρτυρίες τους ή δεν θέλησαν ούτε να μιλήσουν για την εμπειρία τους, όπως μας λέει η επιμελήτρια του χώρου Φρύνη Παπαγεωργίου.

Το στολίδι της Εθνικής Ασφαλιστικής, που ολοκληρώθηκε το 1938 σε σχέδια των σπουδαίων αρχιτεκτόνων της εποχής Κριεζή και Μεταξά, ήταν από τα πρώτα κτίρια που επέταξαν οι κατακτητές στις 6 Μαΐου του ’41, λίγες μόλις μέρες μετά την κατάληψη των Αθηνών από τα γερμανικά στρατεύματα στις 27/4/1941.

Φτιαγμένο με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας, είχε όχι μόνο ανελκυστήρες και κεντρική θέρμανση αλλά και υπόγεια προορισμένα για αντιαεροπορικά καταφύγια, με ειδικές μεταλλικές πόρτες που έκλειναν αεροστεγώς, κατασκευασμένες στη… Γερμανία.

Αυτά τα δύο υπόγεια καταφύγια, με δεξαμενές νερού και αποχωρητήρια, μετατράπηκαν σε κρατητήρια, κέντρα μεταγωγών και ανάκρισης, απ’ όπου οι κρατούμενοι μεταφέρονταν στις Φυλακές Αβέρωφ, στα γερμανικά στρατοδικεία, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, σε καταναγκαστικά έργα ή σε τόπους εκτελέσεων.

«Εδώ κρατούνταν άνθρωποι για κάθε αιτία, όχι μόνο αντιστασιακοί», μας λέει η ξεναγός μας στον χώρο Μαρία Γεωργάκη, που είχε λάβει μέρος στις εργασίες συντήρησης του χώρου πριν αποδοθεί στο κοινό το 1991.

Και μας δείχνει τα τεκμήρια στους τοίχους του κρατητηρίου που το μαρτυρούν.

Σαλταδόροι, τσαμπατζήδες που κρέμονταν από τα τραμ, για μικροκλοπές ψωμιού ή ακόμη και σεντονιών, φτωχοδιάβολοι, όπως μαρτυρούν οι ανορθόγραφες επιγραφές, ή θύματα ρουφιάνων, όπως αποκαλούν τους καταδότες που τους έδωσαν στις Αρχές και χαράζουν τα ονόματά τους στους τοίχους:

➲ «ΕυΚΟΛΑ ΜΠΕΝΗΣ ΔΗΣΚΟΛΑ ΒΗΕΝΗΣ»,

➲ «ΑΔΗΚΑ ΜΕ ΚΡΑΤΝΕ ΟΙ ΚΑΡΙΟΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΠΟΤΕΝΙΑ ΗΠΟΘΕΣΗ»,

➲ «ΓΙΑ Ταφτότητα»

➲ «ΧΟΡΙΣ ΚΑΜΗΑ ΕΤΙΑ».

«Με αυτές τις επιγραφές πολλοί άνθρωποι εξέφραζαν το παράπονό τους και την αγωνία τους και περισσότερο πρέπει να το έκαναν αυτό οι πιο αφελείς, γιατί οι αντιστασιακοί δεν ήθελαν να αποκαλυφθούν», παρατηρεί η κ. Γεωργάκη.

Στο πρώτο υπόγειο εκτίθενται αντικείμενα που βρέθηκαν στον χώρο, πακέτα από τσιγάρα και σπιρτόκουτα, σημειώματα και ένα γράμμα κρατουμένου, ξυραφάκια και εμαγιέ σκουριασμένες κούπες, ακόμη και μερικές σφαίρες που βρέθηκαν σφηνωμένοι στον τοίχο, πάνω σε μια ζωγραφιά του Μουσολίνι, μάλλον κατά την Απελευθέρωση.

Εκτίθεται ακόμη, εκτός της ναζιστικής σημαίας που κυμάτιζε στο κτίριο, και μία πόρτα από το κολαστήριο της Γκεστάπο στην οδό Μέρλιν.

Εδώ βρίσκονται και τα σκοτεινά κελιά απομόνωσης, όπως μαρτυρούν τα σημάδια που έχουν μείνει στο μωσαϊκό.

Στα περισσότερα δεν χωράει άνθρωπος ξαπλωμένος, ενώ φως υπήρχε μόνο στους διαδρόμους.

Στο δεύτερο υπόγειο σε πιάνει η ψυχή σου και δεν φταίνε μόνο τα γραπτά στους τοίχους, ούτε τα κλειστοφοβικά αντανακλαστικά στο γεγονός ότι βρίσκεσαι τόσο βαθιά χωμένος στη γη.

Τα παράθυρα που βλέπουν στους φωταγωγούς είναι κλειστά και με κάγκελα, ενώ οι επιγραφές στους τρεις θαλάμους κράτησης σου δημιουργούν αίσθημα ασφυξίας: μιλούν για 80 κρατούμενους σε έναν μόνο θάλαμο και μάλιστα τον Αύγουστο του ’44, «ζητώ νερό» στον διπλανό θάλαμο όπου κρατήθηκαν κυρίως γυναίκες, μαζί με την ξεκάθαρη προειδοποίηση: «Φωνάξτε για νερό, αλλιώς θα πεθάνετε εδώ».

Χαραγμένα ονόματα και μηνύματα στους τοίχους των κολαστηρίων των Γερμανών στην Κοραή.

Βλέπεις χαραγμένα ονόματα με ηλικίες παιδιών 16, 17 χρόνων και «Ανδρέας Λιωτάκης ετών 14» μέσα σε μια καρδιά κι αλλού «μαρτύρια ιεράς εξέτασης, έξοδος αβέρωφ».

Σε άλλα σημεία ονόματα σε ξένες γλώσσες προδίδουν ότι κρατήθηκαν αλλοδαποί.

Σκίτσα με πρόσωπα, γυναικείες φιγούρες, τραμ, σημαίες ελληνικές και μία αγγλική, κιθάρες και νότες, εκτός από τα γραπτά μηνύματα, παραμένουν μάρτυρες της ιστορίας του χώρου.

Κάποιος εξέφρασε μέχρι και την αγάπη για την ομάδα τους γράφοντας «ΑΕΚ» και ζωγραφίζοντας τον δικέφαλο αετό.

Σε αυτούς τους θαλάμους όπου η λέξη μπουντρούμι παίρνει την κυριολεκτική της έννοια υπάρχει και η υπογραφή του γνωστού φωτογράφου της εποχής που έχει δώσει σπουδαία ντοκουμέντα: «Πέτρος Πουλίδης πολεμικός φωτορεπόρτερ, 14ην-7-44».

Αλλά και η πολιτική επιγραφή «υπεράνω όλων οι ΣΕΣΔ» που παραπέμπει στις σοβιετικές δημοκρατίες.

Γράφει ένας άλλος επισκέπτης: «Είδα το όνομα του θείου μου Π. Μιχαλάτου, δύο γενιές συναντήθηκαν σε τόπο μαρτυρίου».

«Συχνά έρχονται συγγενείς ή μαθητές και μας λένε ότι κάποιο μέλος της οικογένειας τους είχε κρατηθεί εδώ», μας ενημερώνει η κ. Παπαγεωργίου.

Ανεβαίνοντας ξανά στην Κοραή νιώθουμε ανακούφιση βγαίνοντας σε μία συννεφιασμένη Αθήνα.

Οσοι όμως κρατήθηκαν εδώ έζησαν στο πετσί τους την καταιγίδα της γερμανικής κατοχής αφήνοντας τις επιγραφές τους στους τοίχους ως μαρτυρία για τις επόμενες γενιές.

*****************************

Ο χώρος ιστορικής μνήμης Κοραή 4 λειτουργεί από την Τρίτη έως το Σάββατο και ώρες 9.00-14.00, ενώ η είσοδος είναι δωρεάν.

Των Ιωάννας Σωτήρχου και Μιχαήλ Άγγελου Κωνσταντόπουλου για την Εφημερίδα των Συντακτών