Δώδεκα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από το θάνατο του Θανάση Βέγγου, του λαϊκού ήρωα που απέδωσε με την μεγαλύτερη ευκρίνεια τον «φουκαρά» Έλληνα, τον «πολυτεχνίτη και ερημοσπίτη», τον γκαφατζή, τον άνθρωπο για όλες τις δουλειές και της «καρπαζιάς», που εξέπεμπε την καλοσύνη, ένα κράμα των κορυφαίων κωμικών παγκοσμίως.

Το σωστό θα ήταν ο άνθρωπος που πάντα έτρεχε. Κι αυτό γιατί έτρεχε, αρχικά, για να ξεφύγει από τις διώξεις, το σκληρό κράτος της μετεμφυλιακής Ελλάδας, τη Μακρόνησο, στη συνέχεια για το μεροκάματο και να ξεφύγει από την καταραμένη φτώχεια, την πείνα.

Μπαίνοντας στον χώρο του κινηματογράφου, έτρεχε για να προλάβει, να δουλέψει, να ξεφύγει από την υποτίμηση των συναδέλφων του, να καταφέρει αυτό που είχε στο μυαλό του, να φτιάξει τις δικές του ταινίες, καλύτερες απ’ αυτές που του έδιναν, και μετά για να ξεπληρώσει τα χρέη του.

Έτρεχε μέχρι τα γεράματά του, όσο κρατούσαν τα πόδια του, καταφέρνοντας να ξεφύγει από την μιζέρια, αλλά και από τους εφιάλτες που του είχαν προκαλέσει τα νεανικά του χρόνια, ένας αφιλόξενος πλανήτης που μοιάζει να μην έχει χώρο για ανθρώπους σαν τον ένα και μοναδικό Θανάση μας.

Εν αντιθέσει με το κυνηγητό που υπέστη ο Θανάσης Βέγγος από καταστάσεις, κράτος, σινάφι, ο λαός τον λάτρεψε, τον αγάπησε βαθιά. Όσοι ζήσαμε τις δεκαετίες του ’70 και ’80 και τον είδαμε από κοντά, σε μια πρεμιέρα, στο θέατρο, που έκανε περισσότερο για να εκτονώσει αυτή την απίστευτη αγάπη του λαού, που δεν μπορούσε να καλύψει το σινεμά, δεν μπορούμε να ξεχάσουμε τις εικόνες αποθέωσής του, την αγνή αγάπη του κόσμου.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1978, σε ποδοσφαιρικό αγώνα δημοσιογράφων- ηθοποιών «στα Φιλαδέλφεια» πήγαν για να δουν τον Βέγγο πάνω από 40.000 άτομα! Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, όλοι πήγαν για να δουν τον δικό τους «καλό άνθρωπο».

Το οχτάστηλο πρωτοσέλιδο της «Αθλητικής» την επομένη ήταν «Ντελίριο 40.000 λαού για τον απίθανο Βέγγο». Αυτό δεν το κατάφερε φυσικά με τεχνικές, εξαίρετες ερμηνείες ή με γραφεία προώθησης, ιμπρεσάριους ή τη βιομηχανία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Το κατάφερε γιατί ήταν ένα αυτόφωτο ταλέντο, που απλώς έπαιζε τον εαυτό του, ένας άνθρωπος που εξέπεμπε μεγαθυμία, ήταν ένα με το λαό και δεν τον πούλησε ποτέ.

Ακόμη και σήμερα, δέκα χρόνια από τον θάνατό του (3 Μαΐου 2011) παραμένει ο αγαπημένος μουσαφίρης της ελληνικής οικογένειας, με τις χιλιοπαιγμένες κωμωδίες του, που προβάλει η τηλεόραση καθημερινά.

Ο ήρωας πατέρας και η κληρονομιά της Μακρονήσου

Ο Θανάσης Βέγγος γεννήθηκε στο Νέο Φάληρο το 1927, με καταγωγή από την Αμοργό, από την πλευρά της μητέρας του Ευδοκίας. Ο πατέρας του ήρωας της Εθνικής Αντίστασης, συμμετείχε στην προσπάθεια να σώσει από την ανατίναξη που σχεδίαζαν οι Γερμανοί της Ηλεκτρικής Εταιρίας στο Φάληρο, στην οποία εργαζόταν.

Το «ευχαριστώ» της Πολιτείας, μετά την κατοχή, ήταν η απόλυσή του, εξαιτίας των αριστερών φρονημάτων του. Την εκδικητικότητα του κράτους όμως την κληρονόμησε και ο Θανάσης, που βρέθηκε στη Μακρόνησο, το κολαστήριο και τόπο μαρτυρίου για χιλιάδες φαντάρους αλλά και πολίτες. Εκεί, ο νεαρός Θανάσης θα γνωρίσει στο πετσί του τον εξευτελισμό, τα βασανιστήρια, το μίσος, αλλά και την αλληλεγγύη, τη φιλία, τη θυσία για ιδανικά. Θα γνωρίσει και θα συνδεθεί φιλικά με τον Νίκο Κούνδουρο, τον άνθρωπο που θα ανακαλύψει το ταλέντο του και θα του αλλάξει πορεία.

Μαγική Πόλη

Και αυτό γιατί ο Θανάσης, ξεκινώντας ως παιδί για όλες τις δουλειές στα κινηματογραφικά πλατό, θα βρεθεί να κάνει και κάποια ρολάκια. Το έναυσμα θα του το δώσει ο Κούνδουρος καλώντας τον, το 1953, να παίξει στη «Μαγική Πόλη». Ο Κούνδουρος του ζήτησε απλώς να παίξει τον εαυτό του, τίποτα περισσότερο. Αυτό ήταν. Ο κόσμος του θεάματος είχε βρει τον κωμικό που μπορούσε να σε κάνει να γελάσεις με την καρδιά σου, να δακρύσεις, να αισθανθείς, να κατανοήσεις τι έχει τραβήξει αυτός ο λαός. Το 1956 ο Κούνδουρος θα τον φωνάξει και για τον «Δράκο» να παίξει ένα χαρακτηριστικό ρόλο.

Εξαιρετικό Ταλέντο

Ο Θανάσης Βέγγος γύρισε 126 ταινίες, πέρα από τις περιστασιακές εμφανίσεις του στο θέατρο και στη συνέχεια στην τηλεόραση, απ’ την οποία θα αποκομίσει, κακά τα ψέματα, ένα καλό και δίκαιο μεροκάματο, για τα δεδομένα του ερμηνευτικού του μεγαλείου. Παρότι δεν σπούδασε ποτέ υποκριτική και λαμβάνοντας άδεια εξασκήσεως επαγγέλματος από την επιτροπή «Εξαιρετικών Ταλέντων» το 1959, έγινε γρήγορα αγαπητός μέσα από τους μικρούς ρόλους του που όμως έκαναν τη διαφορά. Ειδικά στις αρχές της δεκαετίας του ’60 ήταν τέτοια η επιτυχία του που όλοι τον ήθελαν έστω και για ένα μικρό ρόλο στις ταινίες τους, φτάνοντας να παίζει κοντά 20 ταινίες τη χρονιά.

Αληθινά χαστούκια

Το 1959 κι ενώ έχει παίξει σε αρκετές ταινίες, μερικές απ’ τις οποίες αρκετά καλύτερες απ’ τον μέσο όρο, θα εμφανιστεί στην κλασική κωμωδία «Ο Ηλίας του 16ου» δίπλα στον Κώστα Χατζηχρήστο, με την ιστορία για την περιβόητη σκηνή με τα αληθινά χαστούκια να τραντάζει το κεφάλι του ακόμη και στα τελευταία του. Ίσως γιατί ήρθαν κι έδεσαν με τα χαστούκια της ζωής. Σύντομα θα έρθει και η πρώτη του προσωπική μεγάλη επιτυχία, με το ξεκαρδιστικό «Πολυτεχνίτης και Ερημοσπίτης», ερμηνεύοντας έναν επαρχιώτη που έρχεται στην Αθήνα για να πιάσει την καλή και μαζεύει σφαλιάρες από την αφιλόξενη πρωτεύουσα.

Θα συνεχίσει να συμμετέχει σε πολλές ταινίες με χαρακτηριστικούς δεύτερους ρόλους που έχουν γράψει ιστορία. Αλλά συνάμα θα αρχίσει να πρωταγωνιστεί και σε ορισμένες ταινίες, απ’ τις οποίες ξεχωρίζουν αυτές που φτάνουν στα όρια του σουρεάλ και αναδεικνύοντας το σλάπστικ ως μεγάλη έκφραση τέχνης, με τη μοναδικότητα που είχε με τις ασυντόνιστη κίνηση και εκφορά λόγου. Κάτι που δεν κατάφερε κανένας νεότερος ηθοποιός να μιμηθεί.

Η Περιπέτεια της «ΘΒ Ταινίες Γέλιου»

Το 1964 θα μπει σε μεγάλες περιπέτειες, ιδρύοντας τη δική του εταιρεία παραγωγής την περίφημη «ΘΒ Ταινίες Γέλιου» για να γυρίσει τις δικές του ταινίες, προκειμένου να αποφύγει τη διαδεδομένη άρπα κόλα στο ελληνικό σινεμά. Κάτι που του κόστισε ακριβά, έχοντας και την κακή συνήθεια να πληρώνει καλά τους συνεργάτες του. Ανάμεσα στις εννιά ταινίες που θα προλάβει να γυρίσει, μέχρι να χρεοκοπήσει και να χάσει τα πάντα ήταν και οι απολαυστικές κωμωδίες «Δόκτωρ Ζιβέγγος», «Τρελός Παλαβός και Βέγγος», «Ένας Τρελός Τρελός Βέγγος» (ποιος θα ξεχάσει τον Θανάση να φωνάζει «ζήτω η ανοικοδόμηση» και να πηδάει από το παράθυρο) και βεβαίως τις δυο τεράστιες καλλιτεχνικές και εμπορικές ταινίες που γύρισε ο ίδιος, με ήρωα τον Πράκτορα Θου Βου 000.

Δύο υπέροχες ταινίες του παραλόγου, σατιρίζοντας τον Τζέιμς Μποντ και δίνοντας εκτός από σκηνές απαράμιλλης τρέλας και τη δυνατότητα στους ηθοποιούς που συμμετείχαν να δώσουν αξιομνημόνευτες ερμηνείες, με τον στενό συνεργάτη του Τάκη Μηλιάδη να δίνει τα ρέστα του στο ρόλο του σκηνοθέτη δακρύβρεχτων ταινιών. Ταινίες που όσες φορές και να δεις θα ξεκαρδιστείς και θα μελαγχολήσεις για το πώς έχει καταντήσει σήμερα η κωμωδία.

Τι Έκανες στον Πόλεμο Θανάση

Το 1971, μέσα στη χούντα, θα πρωταγωνιστήσει στην καλύτερη ταινία που έπαιξε ποτέ και μια από τις σημαντικότερες ταινίες του ελληνικού σινεμά. Πρόκειται για το αντιπολεμικό «Τι Έκανες στον Πόλεμο Θανάση;» σε σκηνοθεσία του πολυεργαλείου και στενού φίλου του Ντίνου Κατσουρίδη («Μπακαλόγατος») με τον οποίο γύρισε μια σειρά κοινωνικών κωμωδιών τα επόμενα χρόνια. Η ιστορία γνωστή, με έναν ταλαίπωρο καλόκαρδο αφελή εργάτη να μπλέκεται στην αντίσταση, αλλά αξέχαστη η ερμηνεία του, που εκτός από το ανόθευτο γέλιο προκαλεί και ρίγη συγκίνησης. Βραβεία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και πραγματική αποθέωση του Θανάση από το κοινό κι ένα λαό που διψούσε για κάτι διαφορετικό, για κάτι που θα χτύπαγε στην καρδιά τους συνταγματάρχες.

Με τον Κατσουρίδη θα γυρίσουν μεταξύ άλλων και την αξιολογότατη δραματική κωμωδία «Θανάση Πάρε το Όπλο Σου» (1972), ακόμη ένα χτύπημα για τη χούντα, αναδεικνύοντας και τον ρόλο των «νοικοκυραίων» της εποχής, ενώ θα συμμετάσχει και στο φιλμ του Θόδωρου Αγγελόπουλου “Με το Βλέμμα του Οδυσσέα” το 1995.

Πόνος

Είναι σχεδόν αδύνατο να γράψεις για τη συνολική πορεία του Θανάση Βέγγου ακόμη και σε ένα βιβλίο. Το σίγουρο είναι ότι δικαίως κρατά ένα μεγάλο κομμάτι της καρδιάς μας. Και αυτό γιατί όπως είχε πει ο ίδιος με τη σεμνότητα που τον διέκρινε «δουλεύω με το ένστικτο, δεν έχω κανένα ταλέντο, μόνο αυτή τη φάτσα. Εδώ είναι αποτυπωμένη όλη η μιζέρια, όλη η δυστυχία, όλος ο πόνος του ασήμαντου Έλληνα». Ένας πόνος που έγινε πολύ γέλιο, έγινε δάκρυ, αλλά ελάχιστη σκέψη.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ

Βάλσαμο στην πληγωμένη ψυχή η ανταμοιβή του χαμού είπε

βάλσαμο στην ψυχή το οικονομικό αντίδοτο συμπλήρωσε

να μη μιλάμε γιατί η ανάγκη

να το βουλώνουμε γιατί έχει ανήφορο

να μην εισερχόμαστε σε λεπτομέρειες

Βάλσαμο στην ψυχή το ξεπούλημα της

να μη νιώθεις

ούτε για τη ζωή τη δική σου

ούτε των άλλων

ούτε για ‘κείνη που έφερες στον κόσμο ετούτο

ούτε για τίποτα

Μα καθόλου βάλσαμο να αντιλαμβάνεσαι πως όλα εκείνα που κάποτε έβλεπες στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας να συμβαίνουν και γελούσες, σήμερα συμβαίνουν στο δια ταύτα. Καθόλου βάλσαμο να περνάς την περιπέτεια της ζωής σε ετούτη τη φριχτή γωνιά ενός πλανήτη που συνεχώς γυρίζει.

• Με αφορμή την επικαιρότητα.

Η Ελλάδα βγάζει πάντα καλλιτέχνες κι ανάμεσά τους ορισμένοι είναι μεγάλης κλάσεως, αλλά πράγματι η χώρα σαν σύνολο δεν έχει κουλτούρα, δηλαδή ένα καλό μέσο όρο μορφωτικής συγκρότησης του λαού της.

Αυτό συμβαίνει γιατί ο τόπος αυτός δεν είχε ποτέ σωστή και δημιουργική εκπαίδευση. Κι αυτό γιατί δεν υπήρξαν ποτέ σταθερότητες ζωής και συναρθρωμένης πραγματικότητας του τόπου.

Από τότε που έγινε «ανεξάρτητο» κράτος, η Ελλάδα ζει με πανικούς. Πότε υπερισχύει ο πολιτικός πανικός (κάποια δικτατορία που θα εφορμήσει για να τα κάνει όλα λίμπα), πότε ο οικονομικός (μια κατάρρευση της οικονομίας που θα μας εκμηδενίσει), πότε όλα τα κακά μαζί.

Τέτοια υπήρξε ώς τα σήμερα η ιστορία της «ανεξάρτητης» Ελλάδας.

Αν προσθέσουμε κάτι εμφύλιους πολέμους και τη διαμάχη «καθαρεύουσας» και «δημοτικής», συμπληρώνεται πρεπόντως η εικόνα που εξηγεί την απογοητευτική έλλειψη κουλτούρας στον παράξενο τόπο μας. Κ’ έτσι παρουσιάζονται φαινόμενα ως εξής:

Όταν ο Παλαμάς έγινε γενικός γραμματέας στο πανεπιστήμιο, ακριβώς επειδή ήταν ποιητής, ο τότε πρύτανης (το αναφέρει ο Γρηγόριος Ξενόπουλος) να του συστήνει να σταματήσει τους στίχους!…

Όταν ο Γιαννούλης Χαλεπάς τιμήθηκε με το Αριστείο της Ακαδημίας, αυτό δεν εμπόδισε την Πολιτεία να τον αφήσει να ζητιανεύει στο χωριό του στην Τήνο.

Όταν ο Ανδρέας Εμπειρίκος εισηγήθηκε τον υπερρεαλισμό στην Ελλάδα, έγινε στόχος γενικής χλεύης κι αν δεν είχε, όπως ο ίδιος μου είχε εκμυστηρευτεί κάποτε, τη θωράκιση μιας κοινωνικής και οικονομικής επιφάνειας, θα τον έκλειναν σε κανένα τρελοκομείο.

Ας μην ξεχνούμε ότι τότε η Ελλάδα αντιμετώπιζε τον «Τρίτο Ελληνικό Πολιτισμό» του Μεταξά και του Μανιαδάκη και δεν πολυαστειευότανε…

Θα πείτε, αυτά γινόντουσαν τότε. Δυστυχώς, παρά τα Νόμπελ, παρά τα Λένιν, παρά τα βενετσιάνικα Λιοντάρια, γίνονται και σήμερα. […]

***

*Το παραπάνω κείμενο του Νίκου Καρούζου, δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Τα Νέα» στις 23 Σεπτεμβρίου 1980 (στα «Πεζά Κείμενα», σελ. 236-237)

Θα ήταν δεν θα’ ταν τέλη Αυγούστου, στο περιθώριο μιας λαϊκής αγοράς όπου εκείνος ο “κοτάς” πουλούσε τα πουλερικά του. Μικρά πουλάκια, μεγάλες κότες, παπιά, πάπιες, χήνες και ότι άλλο μπορείς να φανταστείς. Στον γέρο Χρήστο εντύπωση έκανε ένα γαλοπουλάκι μικρό, ημερών, που είχε μείνει μονάχο του καθώς όπως υπέθεσε όλα τα υπόλοιπα θα είχαν πουληθεί. Έτσι το αγόρασε κιόλας, το πήρε και με έκπτωση αφού ήταν τελευταίο κομμάτι, από έξι στα τρία ευρώ. Το πήγε στο σπίτι στη γυναίκα του κι εκείνη αφού του έβαλε τις φωνές για τον επιπλέον καθημερινό φόρτο της φροντίδας του, το συγύρισε καλά – καλά σε ένα ξύλινο κλουβί που είχε από παλιά για τους νεοσσούς.

Ο καιρός πέρασε και το γαλί μεγάλωνε και έγινε ένα “θηρίο” με μαύρα φτερά και κατακόκκινο κεφάλι. Κάθε τόσο έριχνε ένα σάλτο και βρίσκονταν έξω από το κοτέτσι με τις κότες. Δεν είχε στασιό που λέμε, έσκαβε τις λεμονιές, κουτσούλαγε στα μάρμαρα της αυλής, ανέβαινε στο κάγκελο της πόρτας, φτεράκαγε και σήκωνε ντουμάνι τη σκόνη. Όλο να το ξεπαστρέψει έλεγε η κυρά του σπιτιού κι όλο κάτι την κρατούσε πίσω. Ίσως μάλλον η ημεράδα του πουλιού, που έρχονταν στα χέρια της σαν το πιστό σκυλί και που ήταν ήμερο και καλοσυνάτο. Παρά τις ζαβολιές του όλο τελικά τη γλίτωνε.

Μια ημέρα πάνω από το κοτέτσι πετούσε ένα κιρκινέζι. Πουλί επιθετικό και άγριο σαν γεράκι. Είχε μάλλον εντοπίσει τους στόχους του και διερευνούσε τις συνθήκες για το πότε θα ήταν κατάλληλες να επιτεθεί. Είχε υπολογίσει όμως χωρίς τον “ξενοδόχο” που δεν φαίνονταν, αφού πάλι έκανε τις καθημερινές αταξίες του κάτω απ’ τα δέντρα του κήπου. Έτσι λοιπόν, το κιρκινέζι επιτέθηκε κάποια στιγμή. Βούτηξε από μεγάλο ύψος και με κλεισμένα τα φτερά σαν θανατερό βέλος όρμησε για να αρπάξει κότες, πουλιά και κοτοπουλικά. Λίγο πριν φθάσει όμως στον στόχο του, σαν από μηχανής θεός το γαλάκι, το χαζό γαλί που λένε οι πολλοί, με ένα σάλτο βρέθηκε μέσα από το κοτέτσι, και με μια μόλις κίνηση ανοίγοντας τις φτερούγες του έχωσε κάτω από αυτές όσες περισσότερες κότες μπορούσε. Σαν στοργική μαμά που αγκαλιάζει τα παιδιά της, σαν σε σκηνή από ταινία οσκαρική, κατάφερε να αποτρέψει το επικίνδυνο κιρκινέζι να αρπάξει τα υποψήφια θύματά του.

Το μαύρο το γαλί έζησε για μερικά χρόνια ακόμη. Πολύ έξυπνο δεν ήταν αλλά η οικογένεια το είχε αγαπήσει, το δίχως άλλο. Οι γαλοπούλες λένε δεν είναι έξυπνα πουλιά, αυτό το ήξερε καλά. Γι’ αυτό εκείνο είχε αναπτύξει άλλες αρετές. Ήταν γενναίο, προστατευτικό, αγαπούσε τους οικείους του. Και δεν απορούσε που δεν συναντούσε κι άλλα πουλιά εκεί έξω με τις ίδιες αρετές τόσο συχνά…

Το ματς είχε μόλις τελειώσει. Έπειτα από την παράταση και τα πέναλτι, όπου η αγωνία είχε χτυπήσει κόκκινο και καρδιές πήγαν να σπάσουν, ήρθε η αναπάντεχη πρόκριση στην επόμενη φάση του θεσμού. Επρόκειτο φυσικά για μια αναπάντεχη πρόκριση, για μια επικράτηση σαν να λέγαμε του Δαυίδ απέναντι στον Γολιάθ, ή τέλος πάντων κάπως έτσι.

-Ρε μαλάκα εσύ κλαις! Κλαις ρε συ;

Και αλήθεια έκλαιγε, δεν μπορούσε να το ελέγξει. Ίσως να ήταν και ο μόνος πριν την έναρξη του παιχνιδιού που είχε πιστέψει σε αυτή την εξέλιξη. Περιέργως ή όχι είχε πιστέψει, βαθιά προσηλωμένος στην ιδέα που εξέφραζε η φανέλα της ομάδας που υπηρετούσε, με όποιον τρόπο εκείνος μπορούσε, ότι τίποτα δεν ήταν ακατόρθωτο. Και όντως τίποτα δεν ήταν.

Ακόμη όμως και εκείνοι οι άνθρωποι που βουρκώνουν ή κλαίνε στη σκέψη μιας ιδέας, μιας φανέλας και της ιστορίας της, σε ετούτη τη μεριά της γης δεν έχουν αποδοχή. Κυρίως υπάρχουν κύκλοι οι οποίοι δεν τους θέλουν να υπάρχουν στα πόδια τους, να τους χαλάνε την “πιάτσα”, να κάνουν τα πράγματα με τον ρομαντικό τρόπο σε μια εποχή που υπάρχει μόνο σκοτεινιά. Ακόμη και αυτοί οι άνθρωποι, σε ετούτη τη μεριά της γης, δεν έχουν την παραμικρή τύχη να δουν τα όνειρά τους για ανιδιοτέλεια να πραγματοποιούνται.

Όμως αυτή η μικρή ιστοριούλα δεν γράφτηκε για να αναθεματίσει, ούτε για να καταδείξει πράγματα από αιώνες γνωστά και από καιρού εις καιρόν παγιωμένα. Η μικρή μας ιστορία σημειώθηκε για τους ρομαντικούς. Και μόνο. Που υπάρχουν εκεί έξω και κάποτε θα αποτελέσουν το ξεκίνημα ενός νέου κόσμου, πολύ πιο ελπιδοφόρου από εκείνου που μας φόρεσαν σαν στενά ξυλοπάπουτσα οι φωστήρες.