Η υπερβολική χρήση αντιβιοτικών τα κατέστησε γνώριμα στα μικρόβια και λιγότερα αποτελεσματικά στις ασθένειες. Έτσι, οι επιστήμονες ανά τον κόσμο «στύβουν» το μυαλό τους για να δείξουν πώς τελικά οι άνθρωποι είναι εξυπνότεροι από τους μικροοργανισμούς. Θα τα καταφέρουν;

H 18 Νοεμβρίου έχει οριστεί ως η Παγκόσμια Ημέρα Ευαισθητοποίησης για τα Αντιβιοτικά. Κι αυτό διότι ιοί και μικρόβια είναι διάνοιες. Καταφέρνουν να προσαρμόζονται στα αντιβιοτικά και νικούν ολοένα και περισσότερες μάχες με θύματα ανθρώπους και ζώα. Δεν υπάρχει πιο φωτεινό παράδειγμα από τα πολυανθεκτικά μικρόβια στα νοσοκομεία: μία εισαγωγή για επέμβαση ρουτίνας μπορεί να αποβεί μοιραία από ένα μικρόβιο που βρισκόταν στο σεντόνι του νοσοκομείου. Το αποτέλεσμα; «Η επέμβαση πέτυχε, ο ασθενής απεβίωσε».

Το διεθνές φαινόμενο ονομάζεται μικροβιακή αντοχή στα αντιβιοτικά και όχι απλώς δεν ήταν έκπληξη, αλλά ό,τι πιο αναμενόμενο. Ο Αλέξανδρος Φλέμινγκ, ο πατέρας της πενικιλίνης, του πρώτου αντιβιοτικού στην Ιστορία που ανακαλύφθηκε το 1928, το είχε προβλέψει. «Θα έρθει μια μέρα που όλοι θα μπορούν να προμηθευθούν πενικιλίνη, θα τη βρίσκουν σε όλα τα καταστήματα. Και οι αδαείς θα την καταναλώνουν με λανθασμένο τρόπο. Σε μικρές δόσεις που όχι μόνο δεν θα σκοτώνουν τα μικρόβια, αλλά θα τα κάνουν πιο ανθεκτικά», είχε εξηγήσει στην ομιλία αποδοχής του Νομπέλ Ιατρικής που παρέλαβε στις 11 Δεκεμβρίου 1945. Η επιστημονική του σοφία θεραπεύεσαι δισεκατομμύρια ανθρώπους και προέβλεψε το μέλλον. Τα μικρόβια ανέπτυξαν αντοχή και εξελίχθηκαν γρήγορα. Δεν είναι άλλωστε πολύπλοκοι οργανισμοί σαν τους ανθρώπους και οι αλλαγές στα γονιδιώματά τους μπορεί να γίνει μέσα σε λίγα χρόνια.

Τη στιγμή που στην Ελλάδα τα αντιβιοτικά δίνονται σαν καραμέλες χωρίς ιατρική συνταγή, σε ανεπτυγμένες χώρες κυβερνήσεις και επιστήμονες αναπτύσσουν πρωτοπόρες μεθόδους για να λήξουν τον παγκόσμιο μικροβιακό πόλεμο πριν λάβει διαστάσεις πανδημίας.  Αυτές είναι μερικές από τις πιο σοβαρές επιστημονικές προσεγγίσεις έναντι των μικροσκοπικών, κακών Αϊνστάιν.

Βακτήρια εναντίων βακτηρίων

Εάν τα φάρμακα αποτύχουν, γιατί να μην πολεμήσουμε τη φωτιά με φωτιά; Με αυτή την αρχή, αρκετές εταιρείες βιοτεχνολογίας ελπίζουν να ενισχύσουν το ανθρώπινο μικροβίωμα (το σύνολο των καλών μικροβίων που διαθέτει ως φυσική άμυνα το ανθρώπινο σώμα) και να το χρησιμοποιήσουν ως ασπίδα έναντι των μικροβίων – εισβολέων. Η εταιρεία Vedanta Biosciences με έδρα το Κέιμπριτζ, στοχεύει σε αυτή τη λύση με την ανάπτυξη μίας νέας τάξης φαρμάκων που θα αντιμετωπίζουν τους σούπερ ιούς. Η εταιρεία αναζητά φυσιολογικά ανθρώπινα μικρόβια σε υγιείς ανθρώπους όλου του πλανήτη. Με αυτά θα δημιουργήσει το σούπερ ανθεκτικό χάπι που θα αλλάζει την ανοσολογική ανταπόκριση μέσω της χλωρίδας του εντέρου. Θα είναι τόσο ισχυρά δηλαδή τα καλά μικρόβια του εντέρου μας, που δεν θα τολμά να μας πλησιάσει νοσογόνος οργανισμός.

Ανάπτυξη μικροσκοπικών ημιαγωγών

Ειδικοί στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο εργάζονται για την ανάπτυξη κβαντικών κουκίδων, οι οποίες σήμερα χρησιμοποιούν την ηλιακή ενέργεια για την παραγωγή καυσίμων. Οι μικρές αυτές κουκίδες αν τοποθετηθούν σε μία συγκεκριμένη θέση και σειρά μέσα στον οργανισμό, θα μπορούν να καταπολεμούν επιλεκτικά τα βακτήρια. «Οι κβαντικές κουκίδες έχουν την ιδιότητα όταν εκτίθενται σε φως να σκοτώνουν τους βακτηριακούς οργανισμούς που βρίσκονται στην περίμετρό τους, όχι όμως τα υγιή κύτταρα. Είναι τόσο αβλαβείς και τόσο δραστικές, που μία δόση ένα εκατομμύριο φορές μικρότερη από αυτή της αντιβίωσης, θα μπορούσε να καταπολεμήσει και την πιο ισχυρή λοίμωξη», εξηγεί στο BBC ο Πράσχαντ Νάγκπαλ, Χημικός και Βιολογικός Μηχανικός στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο.

Πολυμερή κατά λοιμώξεων

Ειδικοί από το Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης ανακάλυψαν ακόμη μία εξαιρετικά πρωτότυπη μέθοδο για την αντιμετώπιση των σούπερ ιών. Μετέτρεψαν σε βιολογικό όπλο ένα πολυμερές υλικό σε σχήμα αστεριού που είχε παραχθεί πριν από 15 χρόνια για να αυξάνει την πυκνότητα στις βαφές και τα λάδια αυτοκινήτων. Αυτό έγινε τυχαία. Στο πλαίσιο ερευνών για τη μεταφορά αντικαρκινικών φαρμάκων σε όργανα – στόχους, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι ο δούρειος ίππος που μετέφερε το φάρμακο, δηλαδή το πολυμερές, ήταν τοξικό για τα βακτήρια.

Συνεργασία εργαστηριακών και κλινικών ειδικών

Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στην ερευνητική ιατρική είναι η εφαρμογή των δεδομένων από τους γιατρούς στους ασθενείς. Δεν είναι οι ίδιοι γιατροί που αναζητούν με αυτούς που εφαρμόζουν τις νέες θεραπείες. Η συνεργασία τους για την έγκριση ενός φαρμάκου είναι δεδομένη, αλλά άλλος κάνει την έρευνα και άλλος την εφαρμόζει. Στο Κέντρο Αντιμικροβιακής Αντοχής του Πανεπιστημίου Emory στη Τζόρτζια της Ατλάντα, κλινικοί γιατροί και ερευνητές εργάζονται μαζί από την πρώτη ημέρα ανακάλυψης μιας ουσία, προκειμένου να γίνει πιο κατανοητή η διάγνωση, τα συμπτώματα και η αντίσταση του ιού και στις δύο ομάδες ειδικών. «Μπορεί να μην είμαι γιατρός, αλλά θα πρέπει να γνωρίζω από πρώτο χέρι τι ακριβώς χρειάζεται ο ασθενής, ώστε να κατευθύνω την έρευνά μου», λέει ο Ντέιβιντ Βάις, διευθυντής του ερευνητικού κέντρου. Μία από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις αυτής της συνεργασίας μέχρι σήμερα είναι ένα νέο διαγνωστικό εργαλείο το οποίο βοηθά τους γιατρούς να αποκαλύψουν το είδους του βακτηρίου που είναι υπεύθυνο για την αντίσταση στα αντιβιοτικά και για ποιους λόγους ο ασθενής δεν μπορεί να ανταποκριθεί στη θεραπεία.

Συνεργασία Πανεπιστημίων – φαρμακοβιομηχανίας

Μπορεί η ανάγκη για νέα αντιβιοτικά να είναι τεράστια, όμως η φαρμακοβιομηχανίες δεν έχουν ανακαλύψει νέα φάρμακα τα τελευταία 30 χρόνια. Αυτό συμβαίνει διότι το κόστος ανάπτυξης είναι εξαιρετικά υψηλό και τα κέρδη του τελικού προϊόντος ελάχιστα. Σε μία προσπάθεια προώθησης της επιστημονικής γνώσης ο δημόσιος μη κερδοσκοπικός οργανισμός Pew Charitable Trusts με έδρα τη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ, ανέπτυξε μία κοινής χρήσης κεντρική πλήμνη με το όνομα SPARK, στην οποία δημοσιεύονται όλες οι βιβλιογραφικές αναφορές από ανακαλύψεις που έχουν κάνει επιστήμονες ανά τον κόσμο. Τέτοιου είδους πηγές πληροφόρησης που είναι ανοιχτές στους επιστήμονες έχουν βοηθήσει σε προηγούμενες έρευνες να αναπτυχθούν φάρμακα για την αντιμετώπιση τύπων καρκίνου, τροπικών νόσων και της φυματίωσης. Στο πρόγραμμα συμμετέχουν εργαστήρια από όλες τις ΗΠΑ, η μελέτη των οποίων επικεντρώνεται στην αναστολή μετάδοσης συγκεκριμένων μολυσματικών νόσων που εμφανίζουν αντίσταση στα αντιβιοτικά.

 Ισχυρότερα τα ήδη υπάρχοντα αντιβιοτικά

Τα τελευταία 60 χρόνια το μοναδικό αντιβιοτικό που δεν του αντιστέκονται τα μικρόβια ονομάζεται βανκομυκίνη και οι γιατροί του συμπεριφέρονται σαν το τελευταίο οχυρό, χορηγώντας το με ιδιαίτερη φειδώ. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια και αυτό δεν είναι αποτελεσματικό σε ένα ευρύ φάσμα μικροβίων. Οι ερευνητές έχουν ανακαλύψει τρόπους να το τροποποιήσουν ώστε να γίνει ακόμη πιο ισχυρό, αλλά και ασφαλές, ωστόσο η διαδικασία αυτή απαιτεί τουλάχιστον 50 χρόνια.

Δυστυχώς δεν μπορεί να αποφύγει κανείς την επαφή με τα μικρόβια – βρίσκονται παντού γύρω μας. Μπορεί όμως να ενημερωθεί για το πού έχει οδηγήσει η άσκοπη λήψη αντιβιοτικών, ειδικά στη χώρα μας, που είναι πρωταθλήτρια στην κατανάλωσή τους, σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία του ΚΕΕΛΠΝΟ. Σε ολόκληρη την Ευρώπη αυξάνεται ο αριθμός των ασθενών που προσβάλλονται από μικρόβια η αντοχή στα αντιβιοτικά αποτελεί μείζονα απειλή για τη δημόσια υγεία.