Μια κοινωνία ή ένας πολιτισμός πρέπει να κατανοούνται στο πλαίσιο των δικών τους ιδιαίτερων συμφραζομένων. Με αυτό θέλουμε να αποτρέψουμε την εφαρμογή κάποιων κοινών και καθολικών κανόνων στην αξιολόγηση της κάθε κοινωνίας. Τέτοιοι κανόνες, που χρησιμοποιούνται συχνά, θα μπορούσαν να θεωρηθούν η μακροβιότητα, το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, τα δημοκρατικά δικαιώματα, το ποσοστό αναλφαβητισμού κτλ. Μέχρι πρόσφατα, στις ευρωπαϊκές κοινωνίες ήταν πολύ συνηθισμένο να κατατάσσουν τους μη Ευρωπαίους ανάλογα με το ποσοστό του πληθυσμού τους που είχε ασπαστεί τη χριστιανική θρησκεία. Για την ανθρωπολογία, η κατάταξη αυτή δεν είχε κανένα απολύτως νόημα. Για να αξιολογήσουμε την ποιότητα ζωής μιας ξένης κοινωνίας, πρέπει να κατανοήσουμε την κοινωνία αυτή από μέσα. Διαφορετικά, η αξιολόγηση μας θα έχει πολύ περιορισμένο ενδιαφέρον. Αυτό που στη δική μας κοινωνία γίνεται αντιληπτό ως «ποιότητα ζωής» μπορεί σε μια άλλη να μη σημαίνει απολύτως τίποτα. Για να κατανοήσουμε τη ζωή των ανθρώπων, πρέπει να προσπαθήσουμε να συλλάβουμε την ολότητα της κοινωνικής εμπειρίας τους. Και για να το πετύχουμε αυτό, δεν αρκεί να στηριζόμαστε σε επιλεγμένες «μεταβλητές». Μια έννοια όπως το «ετήσιο εισόδημα» δεν έχει κανένα απολύτως νόημα σε μια κοινωνία στην οποία ούτε τα χρήματα ούτε η μισθωτή εργασία παίζουν κάποιο ρόλο.

 

 

Το επιχείρημα αυτό πρέπει να εκληφθεί ως προειδοποίηση έναντι του εθνοκεντρισμού. Ο όρος αυτός σημαίνει ότι κάποιος προβαίνει στην περιγραφή και την αξιολόγηση των άλλων ανθρώπων από τη δική του σκοπιά και βάσει των δικών του όρων. Το «έθνος» κάποιου, στο οποίο περιλαμβάνονται και οι πολιτισμικές του αξίες, τοποθετείται στο επίκεντρο. Με αυτό τον τρόπο σκέψης, οι άλλοι άνθρωποι αποτελούν αναγκαία κατώτερες απομιμήσεις αυτού που σκέφτεται με τον συγκεκριμένο τρόπο. Αν οι Nuer του Σουδάν δεν μπορούν να αγοράσουν με δάνειο ένα σπίτι, εμφανίζονται στα μάτια μας ως κοινωνία ατελής σε σχέση με τη δική μας. Αν οι Ινδιάνοι Kwakiutl της δυτικής ακτής της Βόρειας Αμερικής δεν έχουν ηλεκτρισμό, εμφανίζονται να έχουν λιγότερο ικανοποιητική ζωή από τη δική μας. Αν οι Kachin της βόρειας Βιρμανίας αρνούνται να προσηλυτιστούν στο χριστιανισμό, παρουσιάζονται ως λιγότερο πολιτισμένοι από όσο εμείς και αν οι «Βουσμάνοι» της ερήμου Καλαχάρι είναι αναλφάβητοι, θεωρούνται κατ’ ανάγκη λιγότερο έξυπνοι από εμάς. Αυτού του είδους οι απόψεις εκφράζουν μια εθνοκεντρική στάση που δεν επιτρέπει στους άλλους να είναι διαφορετικοί από εμάς και που μπορεί να γίνει σοβαρό εμπόδιο στον τρόπο που εμείς τους κατανοούμε. Αντί, λοιπόν, να συγκρίνουμε ξένους με τη δική μας κοινωνία και να τοποθετούμε τον εαυτό μας στην κορυφή μιας φανταστικής πυραμίδας, η ανθρωπολογία μας καλεί να κατανοήσουμε τις άλλες κοινωνίες όπως εμφανίζονται από μέσα. Η ανθρωπολογία δεν μπορεί να μας προσφέρει απάντηση στο ερώτημα για το ποια είναι η καλύτερη κοινωνία, γιατί απλούστατα δεν την ενδιαφέρει ένα τέτοιο ερώτημα. Αν ο ανθρωπολόγος ερωτηθεί σχετικά με το τι είναι καλή ζωή, το μόνο που έχει να πει είναι ότι κάθε κοινωνία δίνει τον δικό της ορισμό.

 

 

 

Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο «Μικροί τόποι, μεγάλα ζητήματα: μια εισαγωγή στην κοινωνική και πολιτισμική ανθρωπολογία» του Thomas Hylland Eriksen.